UKRAYNA: İŞGALİN İLK 72 SAATİ

Ukrayna Savaşı, 24 Şubat 2022 tarihinde sabah 06:00 sularında, aynı anda Ukrayna acil gündemiyle toplanmış olan BM Güvenlik Konseyi toplantısı devam ederken, Rusya’nın Ukrayna topraklarına fiilen girmesi ile başlamıştır. Askeri harekat, Rusya devlet başkanı Vladimir Putin’in ulusal kanaldan yayınlanan konuşması ile resmen duyurulmuştur[i].

Putin ilgili konuşmasında, akabinde dünya kamuoyu tarafından  “işgal” olarak nitelendirilecek girişimi; BM Şartı’nın 51. Maddesine (Bölüm VII) dayanan, Rusya Federasyon Konseyi’nin izni ile ve Donetsk ve Luhanks ile imzalanan karşılıklı yardım anlaşmaları uyarınca, 22 Şubat’ta Federal Meclis’te alınan karara istinaden başlattığı özel bir askeri operasyon olarak tanımlamıştır. Rusya’nın Ukrayna topraklarına girmesinin ardından dakikalar içerisinde Ukrayna’nın başkenti Kiev, balistik ve seyir füzeleri ile vurulmaya başlanmıştır. Bir saat içerisinde, Ukrayna donanmasının imha edildiğine yönelik bilgi ajanslara düşmüştür. Havadan füzelerle Kiev başta olmak üzere belirli hedefler vurulurken, aynı anda Rusya tarafından karadan ilerlemenin hazırlığı olarak sınır hattının toplarla vurulduğu bildirilmiştir. Saldırının başlamasından iki saat sonra Ukraynalı yetkililer, büyük şehirlerdeki hava limanları ve silah depoları da dahil olmak üzere ülke genelindeki askeri tesislerin vurulduğunu duyurmuştur. Ardından Rus kara kuvvetlerinin Ukrayna’ya girdiği bildirilmiştir[ii].

24 Şubat öğle saatlerinde acil toplanan NATO’nun, ilk açıklamasında, NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, NATO’nun Ukrayna halkının yanında yer alacağını ifade etmiştir. Rusya’nın sözkonusu girişiminin uluslararası hukukun ciddi bir ihlali olduğu belirten Stoltenberg, Rusya’yı askeri eylemine derhal son vermeye ve Ukrayna’nın egemenliğine ve toprak bütünlüğüne  saygı duymaya çağırmıştır. Stoltenberg, Rusya’nın Ukrayna üzerindeki askeri eyleminin Avrupa-Atlantik güvenliğine açık bir tehdit olduğunu dile getirmiştir[iii]. NATO aynı gün, Müttefiklerin Rusya’nın bu yasadışı eylemini hiçbir surette kabul etmeyeceğini ve AB ve diğer uluslararası kuruluşlarla birlikte Rusya’ya çok ağır ekonomik ve siyasi yaptırımlar uygulanacağını bir bildiri ile dünya kamuoyuna duyurmuştur[iv]. İlave olarak NATO tarafından, NATO ve AB’nin birlikte hareket edeceği ve bunun “Rusya’nın ne kadar yalnız ve izole olduğunu göstereceği”[v] ilan edilirken, ABD tarafından, Putin’in Ukrayna’ya yönelik saldırganlığının Rusya’ya ekonomik ve stratejik olarak pahalıya malolacağı ve Putin’in “uluslararası sistemde bir parya olacağı”[vi] belirtilmiştir.

Ukrayna Devlet Başkanı Volodymyr Zelensky, 24 Şubat gecesinde Rusya’nın Avrupa’da büyük bir savaş başlattığını ve kendisinin Ukrayna halkı ile birlikte Rusya’nın saldırılarına karşı duracağını duyurmuştur[vii]. Rusya’nın beklenen fakat boyutları itibari ile şaşırtıcı olan saldırısı sonrasında Ukrayna, Rus kuvvetlerinin ilk günkü ilerleyişi karşısında ABD’den, NATO’dan veya AB’den Rusya’ya yaptırım uygulanacağı beyanatlarının dışında bir tepki gelmemesi üzerine, yalnız bırakıldığını düşünmüş ve bu durum Zelensky tarafından dile getirilmiştir. 24 Şubat akşam saatlerinde Ukrayna Savunma Bakanı Oleksiy Reznikov, silah kullanabilecek herkesi Ukrayna Silahlı Kuvvetleri’nin bölgesel savunma kuvvetlerine katılmaya çağırmıştır. Ukrayna İçişleri Bakanlığı, 18-60 yaş arası erkeklerin ülkeden çıkışının yasaklandığını ilan ederken, gece saatlerinde Ukrayna Ordusu tarafından Kiev’deki sivil halka silah dağıltılmıştır.

Ukrayna’yı işgalinin ikinci gününde Rusya, Kiev’in batısından hava indirme yaptığını duyurmuştur. Çatışmanın boyutlarının genişlemesi ve Rusya tarafından konvasiyonel savaşın tüm unsurlarının kullanılması üzerine, 25 Şubat 2022 tarihinde NATO tarihinde ilk kez kara, deniz ve hava unsurlarını kapsayan NATO Mukabele Kuvveti’nin (NATO Responce Force- NRF) çatışma bölgesine nakledileceğini duyurmuştur[viii]. Avrupa ülkeleri içerisinde en net tavrı Ukrayna’nın yanında olduğunu beyan ederek İngiltere ortaya koymuştur[ix].

Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin ikinci gününde Türkiye ve dünya kamuoyunda Kiev yönetiminin teslim olacağı ve böylece ateşkes sağlanıp müzakere masasına oturulacağı yönünde genel bir kanı olsa da, Ukrayna Silahlı Kuvvetleri’nin sivil halkla bereber işgale karşı durması gidişatı değiştirmiş, NATO ve AB gelişmeleri tekrar değerlendirmek durumunda kalmıştır. İsviçre gibi tarafsız bir ülke de dahil birçok ülkenin iştirak ettiği; medya sektöründen ekonomiye, spor müsabakalarından üniversitelere kadar Rusya’ya karşı uygulacak yaygın yaptırımların yanısıra, askeri bir takım önlemlerin alınmasının zorunluluğu çatışmanın daha başında kendisini göstermiştir.

Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, 27 Şubat 2022 tarihinde “AB’nin tarihinde ilk kez, saldırı altındaki bir ülkeye silah ve teçtizat satın alınması ve teslimatını finanse edeceği”[x]ni açıklamıştır. Von der Leyen’in AB açısından dönüm noktası olarak nitelediği bu gelişmenin ardından NATO da Müttefiklerin “Rusya’nın geniş çaplı işgaline karşı kendisini savunmaya devam eden Ukrayna’ya [...] binlerce tanksavar, yüzlerce hava savunma füzesi ve binlerce küçük silah ve mühimmat ile tıbbi malzeme ve insani yardım”[xi] göndereceğini açıklamıştır. 

Türkiye’nin savaş esnasında İstanbul ve Çanakkale Boğazlarından savaş gemilerinin geçisini düzenleyen Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ni[xii] uygulayıp uygulamaycağı dünya basını tarafından sürekli olarak gündemde tutulurken, Rusya’nın işgal girişiminin dördüncü gününde, Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu artık sözkonusu çatışmanın bir savaşa dönüştüğünü ve Türkiye’nin Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ni uygulayacağını belirtmiştir[xiii]. Çavuşoğlu, kıyıdaş olan olmayan bütün ülkelerin Boğazlar’dan savaş gemisi geçirmemesi konusunda uyarıldığını dile getirirken[xiv], bu satırların yazıldığı günlerde Dışişleri Bakanlığı konu ile ilgili resmi bir bildiri henüz yayınlamamıştır[xv].

Rusya Silahlı Kuvvetleri, Ukrayna’yı işgal girişiminin başında “Belarus’tan güneye, Kırım’dan kuzeye, Rusya topraklarından da batıya doğru”[xvi] olmak üzere üç yönden ilerlemeye devam etmiştir. İşgal girişiminin başlamasından önce Ukrayna sınırına büyük çaplı askeri yığınak yapan Rusya’nın, bölgeye 150.000 asker konuşlandırdığı bilinmektedir. Meskun mahalde çatışmalar devam ederken, bir haftanın ardından Rusya’nın “askeri operasyon” olarak tabir ettiği işgal girişiminin siyasi hedefi olarak öngörülen Ukrayna’daki mevcut yönetimi devirme hedefine ulaşamadığı görülmüştür.

Ukrayna Silahlı Kuvvetleri’nin sivil halk ile birlikte mukavemet göstermesinin, Rusya açısından askeri ilerlemeyi zorlaştırdığı tahmin edilmektedir. Rusya’nın Ukrayna’yı işgal girişimde özel görev grupları oluşturduğu bilinmektedir. Bunlardan ilki; işgal girişiminden aylar önce Kiev, Lviv, Odessa gibi büyük şehirlerden ev kiralayıp bölgeye yerleştikleri bilinen Askeri İstihbarat Birliği’dir. İkincisi, işgal girşimi sırasında aktif bir şekilde kullanılan Hava İndirme Birliğidir. Üçüncüsü ise Rusya Silahlı Kuvvetleri’nden ayrı yeni bir oluşum olan Rus Milli Muhafızlarıdır[xvii]. Rusya’nın büyük çaplı askeri yığınağına ve sözkonusu özel görev gruplarına rağmen, askeri girişiminin siyasi hedefine genel kanının aksine hemen ulaşamasının sebebi olarak sivil mukavemet görülmektedir.

Batı, Rusya’nın Kırım’ı ilhakını taktik düzeyde değerlendirmiş, haftalarca süren askeri yığınağa rağmen Rusya’nın Ukrayna’nın geneli üzerinde de yine taktik düzeyde bir hamle yapacağı düşünülmüş; Rusya’nın, Avrupa güvenliğini tehdit edecek stratejik bir hamle yapacağı öngörülememiştir. BM Güvenlik Konseyi’nin daimi üyesi olan Rusya’ya yönelik, BM Genel Kurulu’nda 2 Mart 2022 tarihinde yapılan Rusya, Belarus, Suriye, Kuzey Kore ve Eritre’nin “hayır” oyu verdiği oylamada, 141 oy ile kınama karar tasarısı kabul edilmiştir[xviii]. Kiev başta olmak üzere Ukrayna şehirlerinde çatışmalar şiddetlenerek devam ederken, ateşkese yönelik ilki 28 Şubat 2022 tarihinde gerçekleşen Ukrayna-Rusya müzakereleri başlamıştır.

[i] Konuşmanın İngilizce deşifresi için bkz. Bloomberg News, “Transcript: Vladimir Putin’s Televised Address on Ukraine”, February 24, 2022, https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-02-24/full-transcript-vladimir-putin-s-televised-address-to-russia-on-ukraine-feb-24, (01.28.2024).

[ii] İşgalin başladığı günlerde çok yönlü bilgi bombardımanı sözkonusu olduğundan ve çok taraflı psikolojik harp yürütüldüğünden, bilgi kirliliği içerisinde teyit edildiği düşünülmüş bilgilere burada yer verilmiştir. Sonraki çalışmalarda, aradan zaman geçmesi ile birlikte elenmiş ve olayların gelişimi / hayatın kendisi ile doğruluğu teyit edilmiş bilgilere erişmenin nispeten daha mümkün olacağı ve bu savaş özelinde psikoljik harp unsurlarının yeniden ele alınacağı umulmaktadır.

[iii] NATO, “NATO Secretary General Statement on Russia’s Unprovoked Attack on Ukraine”, 24 Feb. 2022, https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_192401.htm, (27.02.2022).

[iv] NATO, “Statement by the North Atlantic Council on Russia’s Attack on Ukraine”, 24 Feb. 2022, https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_192404.htm, (27.02.2022).

[v] NATO, “NATO Secretary General: NATO and the EU Stand with the Brave People of Ukraine”, 24 Feb. 2022, https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_192397.htm, (27.02.2022).

[vi] The White House, “Remarks by President Biden on Russia’s Unprovoked and Unjustified Attack on Ukraine”, February 24, 2022, Speeches and Remarks, www.whitehouse.gov, (27.02.2022).

[vii] BBC, “Ukraine Coflict: President Zelensky Warns Russia: We Will Defend Ourselves”, https://www.bbc.com/news/world-europe-60497510, (27.02.2022).

[viii] NATO, “Press Conference, by NATO Secretary General Jens Stoltenberg Following the Extraordinary Virtual Summit of NATO Heads of State ang Government”, 25 Feb. 2022, https://www.nato.int/cps/en/natohq/opinions_192455.htm, (27.02.2022).

[ix] British Government, “PM Statement to the House of Commons on Ukraine: 24 February 2022”, 24 February 2022, https://www.gov.uk/government/speeches/pm-statement-to-the-house-of-commons-on-ukraine-24-february-2022, (27.02.022).

[x] European Commission, “Statement by President von der Leyen on Further Measures to Respond to the Russian Invasion of Ukraine”, 27 February 2022, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/statement_22_1441, (28.02.2022).

[xi] NATO, “NATO Allies Boost Support to Ukraine”, 27 Şubat 2022, https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_192476.htm,  (28.02.2022).

[xii] Karadeniz sahillerinde bir çatışma ve bu anlamda Montrö Boğazlar Sözleşmesi konu olduğundan, ilk günden itibaren Türkiye’nin Boğazlar konusunda alacağı tutum merak konusu olmuştur. Bir NATO üyesi olarak Türkiye, ilk gün Rusya Federasyonu Silahlı Kuvvetleri tarafından Ukrayna’ya yönelik olarak başlatılan askeri operasyonu kabul edilemez bulduğunu ve reddettiğini duyurmuş, sonraki gelişmeler için İttifak’ın alacağı tutumu bekleyip görmeyi uygun bulmuştur. Detaylı bilgi için bkz. T.C. Dışişleri Bakanlığı, “No: 62, 24 Şubat 2022, Rusya Federasyonu Tarafından Ukrayna’ya Yönelik Başlatılan Askeri Operasyon Hk.”, https://www.mfa.gov.tr/no_-62_-rusya-federasyonu-tarafindan-ukrayna-ya-yonelik-baslatilan-askeri-operasyon-hk.tr.mfa, (27.02.2022).

[xiii] Independent Türkçe, “Çavuşoğlu: Artık Bu Bir Savaşa Döndü, Montrö’yü Uygulayacağız”, 27 Şubat 2022, https://www.indyturk.com/node/477761/haber/%C3%A7avu%C5%9Fo%C4%9Flu-art%C4%B1k-bu-bir-sava%C5%9Fa-d%C3%B6nd%C3%BC-montr%C3%B6y%C3%BC-uygulayaca%C4%9F%C4%B1z, (02.03.2022).

[xiv] Anadolu Ajansı, “Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu: Kıyıdaş Olan, Olmayan Bütün Ülkeleri Boğazlardan Savaş Gemisi Geçirmesi Konusunda Uyardık”, 28 Şubat 2022, https://www.aa.com.tr/tr/gundem/disisleri-bakani-cavusoglu-kiyidas-olan-olmayan-butun-ulkeleri-bogazlardan-savas-gemisi-gecirmemesi-konusunda-uyardik/2518767, (02.03.2022).

[xv] T.C. Dışişleri Bakanlığı, www.mfa.gov.tr, (02.03.2022).

[xvi] BBC Türkçe, “Rusya’nın Ukrayna’yı İşgalinden İkinci Gün: Rusya Üç Yönden İlerliyor”, 25 Şubat 2022, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-60505627, (01.03.2022).

[xvii] Osman Gazi Kandemir, Emekli General, “Rusya Neden 5 Gündür Bölgede Kontrolü Sağlayamadı?”, Haberturk Televizyonu yayını, 28 Şubat 2022, https://www.youtube.com/watch?v=snxxs5A8kv0, (02.03.2022).

[xviii] Anadolu Ajansı, “BM Genel Kurulu Rusya’ya Yönelik Kınama Karar Tasarısını Kabul Etti”, 2 Mart 2022, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/bm-genel-kurulu-rusyaya-yonelik-kinama-karar-tasarisini-kabul-etti/2521442, (03.03.2022).